Televisie, films en streamingdiensten zorgen nog lang niet altijd voor ondertiteling
Televisie, films en streamingdiensten zorgen nog lang niet altijd voor ondertiteling en daar zijn 1,5 miljoen slechthorende en dove mensen in Nederland de dupe van. Minimumnormen voor ondertiteling - die vijftien jaar geleden werden vastgesteld - zijn sindsdien niet meer aangescherpt. Aan films en series op streamingdiensten als Netflix, Videoland en HBO Max zijn op dit terrein überhaupt geen wettelijke eisen gesteld. Ieder(in), de belangenvereniging voor mensen met een beperking en Hoormij∙NVVS roepen op tot maatregelen. Vooral commerciële aanbieders blijven achter. Die moeten per wet opgelegd krijgen hun programma's toegankelijker te maken. Ook mensen met tinnitus en hyperacusis hebben hier baat bij.
Hoeveel tv-programma's en -films precies voorzien zijn van ondertiteling voor doven en slechthorenden (ODS), is niet helder. Het Commissariaat voor de Media, dat controleert of de zenders zich aan de geldende normen houden, registreert uitsluitend 'gewone' ondertiteling. RTL en Talpa (SBS6, Veronica, Net5) delen geen cijfers. De door de NOS benaderde streamingdiensten (Netflix, Videoland, Disney+, HBO Max, Prime Video en Ziggo) willen evenmin kwijt welk gedeelte van hun aanbod is voorzien van ODS.
Gemengd beeld
Een rondgang op de streamingdiensten levert een gemengd beeld op. Sommige films, series en programma's hebben geen enkele vorm van ondertiteling, andere alleen 'gewone' ondertiteling, weer andere zijn voorzien van ondertiteling voor doven en slechthorenden. Bij de films die op sommige platforms helemaal niet zijn ondertiteld, zijn populaire Nederlandse films als Zwartboek, De Luizenmoeder en Bon Bini Holland. Engelstalig aanbod lijkt zelden of nooit ODS te hebben. "Heel teleurstellend; dit kan echt mijn avond verpesten", zegt slechthorende Rhoja.
NPO zorgt wél voor goede ondertiteling
Uitzondering is de NPO, die op eigen initiatief richtlijnen heeft vastgesteld waaraan goede ondertitels voor doven en slechthorenden moeten voldoen en die wel cijfers verstrekt. Volgens een woordvoerder voldoet ruim 99 procent van het aanbod op de publieke zenders aan die zelf gestelde, strenge eisen. "De 0,9 procent die in 2021 ontbrak, was geen bewuste keuze, maar zat 'm in onvoorziene zaken. Zoals een redacteur van dienst die zich om 6 uur 's morgens ziek meldt, waardoor er iemand anders moet worden opgeroepen en het eerste Journaal mist."
Talpa en streamingsdiensten
Talpa geeft die duidelijkheid dus niet, maar stelt wel 'ruim te voldoen' aan de eis van 50 procent. RTL maakt duidelijk dat zijn ondertiteling wordt verzorgd door 'gespecialiseerde partijen' en dat er in de Nederlandse markt een (te) grote vraag is naar de diensten van die bedrijven. Alle streamingdiensten benadrukken dat ze het heel belangrijk vinden dat hun films en series te volgen zijn voor iedereen en dat ze daar nog enige tijd voor nodig hebben. "Onze strategie is om ondertiteling voor doven en slechthorenden aan te bieden bij het overgrote deel van onze Nederlandse inhoud", laat Netflix weten.
VN-verdrag
CDA-Tweede Kamerlid Lucille Werner noemt het een vorm van uitsluiting dat de ondertiteling voor doven en slechthorenden niet bij alle programma's beschikbaar is. Volgens Werner is dat in strijd met het VN-verdrag Handicap, dat voorschrijft dat de drempel voor mensen met een beperking - om mee te doen in de samenleving - zo laag mogelijk moet liggen. "Het tempo van vooruitgang ligt veel te laag", zegt Wouter Bolier van Ieder(in), de belangenvereniging voor mensen met een beperking. Bolier is zelf ook slechthorend. "Bij commerciële omroepen zien we geen merkbare toename meer. Al doet zeker niet iedere aanbieder het slecht."
'Urgentie niet overal gevoeld'
Ieder(in) en andere belangenorganisaties van doven en slechthorenden, zoals Hoormij∙NVVS, zien graag dat de wettelijke eis voor de commerciële omroepen ieder jaar weer 5 procent strenger wordt. En dat er ook minimumnormen komen voor bijvoorbeeld de regionale omroepen, waar de toegankelijkheid eveneens achterblijft. "Dus zeg maar beginnen met 10 procent ondertiteling voor doven en slechthorenden volgend jaar, het jaar daarna 15 procent, enzovoort", aldus Bolier. "En dat dan met duidelijke kwaliteitseisen, zodat iedereen weet waar hij aan moet voldoen. Tot op heden hebben wij de Tweede Kamer en het verantwoordelijke ministerie van OCW hier echter nog niet in mee gekregen." Vorige zomer ging wel de verplichting voor omroepen in om jaarlijks te rapporteren welke maatregelen zij nemen op dit terrein. CDA-Kamerlid Werner is het ook opgevallen dat de "urgentie van dit probleem nog niet door alle collega's even sterk gevoeld wordt". Daarom probeert zij met samen met anderen stap voor stap zaken af te dwingen. Zo nam de Kamer eind vorig jaar een amendement aan van Werner en haar collega's Westerveld (GroenLinks) en Van der Graaf (ChristenUnie), dat 1 miljoen euro per jaar vrijmaakt voor audiodescriptie bij NPO-programma's. "Want die is nu eenmaal duurder dan ondertiteling."
Waarom ondertiteling?
'Gewone' ondertiteling is bedoeld voor horenden. Meestal mensen die Engels of een andere vreemde taal niet of onvoldoende verstaan. Deze vorm van ondertiteling toont alleen de gesproken inhoud. Bij ondertiteling voor doven en slechthorenden worden ook de audio-effecten, de muziek en omgevingsgeluiden aangeduid, zoals: "Mobiele telefoon gaat af", of: "Dreigende muziek". Dat is essentieel voor de beleving van mensen met een gehoorbeperking. ODS is op tv-zenders beschikbaar via Teletekst-pagina 888. Ook miljoenen anderen maken daar gebruik van, bijvoorbeeld in de sportschool of als er in huis veel lawaai is.
Wettelijk zijn de NPO (ten minste 95 procent) en de commerciële omroepen (minimaal 50 procent) sinds 2008 verplicht om voor een bepaald gedeelte van hun aanbod ondertiteling voor doven en slechthorenden aan te bieden. Maar omdat niet exact is omschreven waaraan die moet voldoen, telt bij het toezicht door het Commissariaat elke vorm van ondertiteling mee.
Een andere techniek die films en programma's toegankelijker maakt voor mensen met gehoorproblemen, is vertaling in gebarentaal. Voor de ruim 300.000 Nederlandse blinden en slechtzienden is juist weer audiodescriptie cruciaal. Daarbij beschrijft een stem tussen de dialogen door wat er in beeld te zien is. Slechts een enkel programma is hier op dit moment van voorzien.
Kijk voor meer informatie over ondertiteling op onze site.
Lees ook:
Publicatiedatum: 11 april 2023