De kracht van een multidisciplinaire aanpak bij duizeligheid en evenwichtsproblematiek

Een multidisciplinaire behandeling voor patiënten die kampen met niet op te lossen duizeligheid en evenwichtsproblematiek, daar pleit psycholoog Ken Ceulemans voor. Cliënten tonen zich doorgaans veerkrachtiger en gaan bewuster om met hun klachten.

Tekst Marjolijn Dekker

Bij Adelante, een zorggroep voor onder meer volwassenenrevalidatie, behandelde Ceulemans in het verleden met een team van uiteenlopende specialisten mensen met tinnitus, geluidsgevoeligheid en een verstoord functioneren van het evenwichtssysteem. Met de opleiding tot doctor in de psychologie aan de Universiteit Maastricht verplaatste zijn onderzoeksgebied zich naar de pijnpsychologie. Daarna kwam hij terecht in de klinische praktijk bij Adelante. Hier werkte hij intensief samen met onderzoeker dr. Rilana Cima, die een aanvankelijk controversiële therapie tegen oorsuizen in het zorgpakket wist te krijgen. Een soortgelijke training werd ontwikkeld voor mensen met duizeligheid en evenwichtsklachten.

Het voordeel zit in de combinatie

Vanuit het MUMC+ werden ruim 250 mensen doorgestuurd. Ceulemans: “Somatisch onvoldoende verklaarde duizeligheid en evenwichtsklachten doen ons vaak volledig in het duister tasten. Bovendien is het zorgaanbod vaak versnipperd. Het voordeel van vestibulaire revalidatie zit juist in de combinatie van diverse therapieën, namelijk:

Cognitieve gedragstherapie, zoals:

  • Exposure therapie
  • Acceptance and Commitment Therapy (ACT)

Lichaams- en bewegingstherapie

Tien keer in de achtbaan

Ceulemans legt uit: “Het evenwichtssysteem is in de hersenen sterk verbonden met het gevoelssysteem. Zo kan je letterlijk een misselijk gevoel krijgen en gaan zweten als gevolg van duizeligheid. Het is dus logisch dat bij evenwichtsklachten ook psychische problemen meespelen. Stel je voor dat je tijdens een dagje in de Efteling tien keer in de achtbaan gaat en je er na afloop een dronken gevoel aan overhoudt. De sensatie in je maag, deining en het gevoel van onstabiliteit duren voort na het ritje. Dan denk je toch: ‘Oei, dat is vreemd. Kan ik nog wel op mijn benen staan?’ Er is sprake van een systeemreactie. Ineens ben je hyperalert op de signalen van je lichaam, waardoor je deze signalen ook makkelijker opmerkt als er een volgende keer - zelfs in lichte mate - sprake van is. Mensen die na een duizeligheidsaanval op handen en voeten naar het toilet zijn gekropen, hebben een vergelijkbare reactie.”

Psycho-educatie en persoonlijk behandelplan

Deze mensen krijgen soms het stempel ’gek’ of ’psychiatrisch’, maar dat klopt niet, benadrukt Ceulemans. “De overgevoeligheid voor prikkels is een probleem in de hersenen dat volledig los kan staan van een angststoornis of depressie. Daarom is het belangrijk dat zorgprofessionals de juiste informatie verstrekken (psycho-educatie). Daar ontbreekt het helaas nogal eens aan. Het behandelplan moet vervolgens gelijktijdig de (fysieke) evenwichtsklachten en de paniek- en angstgevoelens aanpakken. Juist die combinatie blijkt effectief. Ook al is er nog onvoldoende wetenschappelijk bewijs voor, dankzij eerdere internationale wetenschappelijke publicaties kunnen we wel zeggen dat er kans van slagen is.”

Je lichaam trainen

Hoe werkt deze aanpak? “Door cognitieve gedragstherapie leer je negatieve gedachten anders te interpreteren en krijg je een objectievere kijk op de eigen gevoelens en waarnemingen. Daarnaast roep je tijdens exposure therapie lichamelijke sensaties op die bij evenwichts- en duizeligheidsaanvallen voorkomen. Op deze manier wen je eraan. Je traint je lichaam als het ware om te leren omgaan met de nieuwe situatie. Vergelijk het maar met het sjouwen van tien zakken van vijftig kilo. Waar je eerst van uitputting op de grond zakt, zal het je na een intensieve training van een aantal weken gemakkelijker af gaan. ACT helpt je om bewust(er) om te gaan met nare gevoelens, een gezonde afstand te nemen van negatieve gedachten (Acceptance), remmingen weg te nemen, en je te richten op wat écht belangrijk is in jouw leven (Commitment). De kern van acceptatie is dat de negatieve emoties of gedachten niet weg hoeven, je kan ze er laten zijn door er op afstand naar te kijken. En tot slot leer je je lichaam als instrument te gebruiken met inzichten vanuit de lichaams- en bewegingstherapie. Hierbij leer je emoties erkennen, toelaten en uiten.”

Vechten of vluchten

Het effect van de behandeling verschilt per persoon. “Het hangt af van factoren zoals het ontstaan van de aandoening, de frequentie, persoonlijkheidskenmerken, de voorgeschiedenis, bijkomende aandoeningen of omstandigheden. Even zwart-wit gesteld zie je twee mogelijke reacties als iemand te maken krijgt met acute stress door een bepaalde gebeurtenis of een aandoening: vechten of vluchten. Een natuurlijk verdedigingsmechanisme dat optreedt bij dreigend gevaar. De reactie begint vaak met hevige angst en stress. Dan gaan mensen óf vechten, willen zich niet laten kennen. Te vergelijken met spartelen in drijfzand. Niet functioneel. Je gaat je eigen grenzen over. Óf ze blijven op de bank liggen en komen er niet meer vanaf in een poging alle ‘triggers’ te vermijden. Ook dan volgt onvermijdelijk de negatieve spiraal.”

Van anders doen naar anders denken

“Tijdens de therapie motiveren we mensen die vluchten om tóch activiteiten te ondernemen en de vechters om wat meer te ontspannen. Als het iemand met behulp van therapie lukt om in zichzelf de kracht te vinden om op een andere manier om te gaan met de situatie, dan kan de ervaren last van de klachten afnemen. Er zijn succesverhalen die ook mijn verwachtingen overtroffen en me bijblijven. Zoals iemand die weer langere afstanden op de motor kan afleggen of door het bos kan fietsen over een ongelijkmatig pad. Maar die zijn op één hand te tellen. Toch is de ervaring dat veel van de patiënten die een multidisciplinaire behandeling ondergaan, leren om hun dagelijks leven anders in te vullen, hun grenzen beter (h)erkennen en balans vinden tussen in- en ontspanning. Het gevolg van anders doen is anders denken.”

Maatschappelijk erkenning

Met de specialistische kennis die Ceulemans opdeed bij MUMC+ en Adelante, wil hij de zorg verbeteren. Hij richtte zijn bedrijf ‘Doctorandus in C’ op, waarmee hij zich breder inzet voor de toename van psychologische flexibiliteit (veerkracht) en psychologische coping vaardigheden (aanpak). Hij streeft naar meer maatschappelijke erkenning van de noodzakelijke psychologische balans voor algemeen welzijn. Momenteel werkt hij samen met MUMC+ aan een training voor zorgprofessionals. Het begint tenslotte allemaal bij goede medische diagnostiek en psycho-educatie. Ceulemans: “Artsen zeggen nog veel te vaak tegen hun patiënten met onverklaarde klachten: ‘Leer er maar mee leven’ of ‘Het zit tussen de oren’. Onacceptabel. Ik heb ook eens een patiënt behandeld die naar aanleiding van zo’n opmerking uit een rijdende auto is gesprongen. Dat is vreselijk en móet anders kunnen. In 2022 verwachten we de training te kunnen aanbieden. Als docent toegepaste psychologie aan de Fontys Hogeschool in Eindhoven en Tilburg deel ik mijn kennis. Als mijn studenten zich al voor het begin van hun carrière bewust zijn van de meerwaarde van het ontwikkelen van goede vaardigheden (copingmechanismen) om problemen te hanteren die ze treffen op hun levenspad en anderen hierin kunnen helpen én de samenwerking durven opzoeken met andere specialismen, dan is er al een steentje verlegd.”

Behandeling

Revalidatie Drechtsteden is de enige kliniek in Nederland die patiënten begeleidde bij de behandeling van zogenaamde somatisch onvoldoende verklaarbare lichamelijke klachten (SOLK). Zij hebben deze zorg recent uitbesteed aan zusterorganisatie LENGG. Dit is mogelijk na verwijzing van een (huis)arts, waarna een persoonlijk behandelplan volgt met een multidisciplinaire aanpak. Adelante is door onvoldoende financiële middelen (fondsen) gestopt met het aanbieden van een specifieke behandeling voor mensen met duizeligheid en evenwichtsproblematiek. Bij gebrek aan wetenschappelijk bewijs wordt de behandeling niet vergoed door de zorgverzekeraar. 

PPPD

De combinatie van cognitieve gedragstherapie en lichaam- en bewegingstherapie is uitstekend geschikt voor mensen met PPPD. Omdat er nog weinig aanbod is in revalidatiecentra kan ook gekozen worden voor begeleiding door een geschoolde fysiotherapeut in de buurt (via kenniscentrumduizeligheid.nl onder duizeligheidsnet) gecombineerd met psychotherapie door een psycholoog in de nabije omgeving. Eventueel kan een psychiater of huisarts medicijnen voorschrijven waardoor de filters in de hersenen minder open komen te staan. Dit is een traject, waarbij niet direct effect valt te bemerken. Het is gericht op de lange termijn.

Lees ook:

Publicatiedatum: 13 september 2021