terug

Soorten evenwichtsaandoeningen

Aanvallen van (draai)duizeligheid, misselijk en onzeker op je benen staan; allemaal klachten die te maken kunnen hebben met een probleem in het evenwichtssysteem. Eén op de vijf mensen krijgt hier ooit mee te maken.

Mensen met een evenwichtsaandoening gebruiken meestal het woord 'duizeligheid' om hun klachten te beschrijven. Het evenwichtsgevoel ontstaat in de hersenen. Op basis van informatie vanuit - vooral - de evenwichtsorganen in het binnenoor, de ogen en het houdingsgevoel in spieren en pezen, maar ook van het gehoor en de tastzin. Voor een goed evenwicht is het van belang om goed te kunnen zien en goede reflexen met een redelijke spierkracht te hebben. Uiteraard, naast werkzame evenwichtsorganen en een intact zenuw- en hersensysteem om alle informatie door te geven en te verwerken.

Duizelig als gevolg van hersenletsel

Hoormij·NVVS besteedt aandacht aan aandoeningen van het evenwichtsorgaan in het binnenoor en/of de bijbehorende zenuw- en hersengebieden. Is er sprake van evenwichtsproblemen of duizeligheid als gevolg van hersenletsel (zoals na een beroerte, hersenbloeding, val of ongeluk) dan verwijzen we naar Hersenz.

Meestal is duizeligheid te onderscheiden in:

  • een gevoel dat de wereld in het rondte draait of dat iemand zelf draait; draaiduizeligheid of vertigo; draaiduizeligheid kan acuut ontstaan en tot weken aanhouden of terugkerend in aanvallen optreden. Vaak gaat dit gepaard met misselijkheid en braken. Tijdens draaiduizeligheid kan iemand lichamelijk niet meer uit de voeten.
  • een onzeker, wiebelige sensatie bij beweging: bewegingsonzekerheid, balansstoornissen en onbalans; de balansstoornissen zijn het gevolg van beschadiging of aftakeling van één of beide evenwichtsorganen. Het is vaak erg vermoeiend om voortdurend (onbewust) je evenwicht te bewaren. Mensen die hier last van hebben noemen ook dat het lijkt alsof ze minder goed zien, met name als ze bewegen of naar bewegende beelden kijken: de beeldstabilisatie is niet in orde. Sommigen hebben een combinatie van draaiduizeligheid en balansstoornissen.
  • een licht gevoel in het hoofd.

Breng je duizeligheid- en evenwichtsklachten nauwkeurig in kaart

Door het nauwkeurig omschrijven van je evenwichtsklachten aan de hand van de vragen, kun je jezelf en je (huis)arts helpen om sneller tot een correcte diagnose te komen. Neem dit overzicht van je klachten mee als je je (huis)arts bezoekt. De eerste letters van de kopjes vormen de woorden So Stoned.

Diagnoses

De ziektebeelden die gepaard gaan met vertigo en/of bewegingsonzekerheid lichten we hieronder toe:

Acute Vestibulaire Syndromen

Hierbij is sprake van continue draaiduizeligheid en onbalans, die dagen of weken kunnen aanhouden. De klachten ontstaan plotseling. Meestal is er sprake van een éénmalige oorzaak, zoals een infectie, een ongeval of een bloeding. Het herstel kan met ups en downs verlopen. Dit zijn de belangrijkste oorzaken:

  • Hersenbloeding of –infarct - na een hersenbloeding of- infarct (cerebrovasculair accident = CVA) in het gebied van de kleine hersenen of de hersenstam kunnen mensen last van draaiduizeligheid krijgen, vaak bij bewegen. Gehoorverlies hoort hier niet bij. Na een CVA elders in de hersenen kan de verwerking van informatie verstoord zijn en duizeligheid opleveren. Vaak in de vorm van bewegingsonzekerheid.
  • Neuritis vestibularis en acute labyrinthitis - neuritis vestibularis is een ontsteking van de evenwichtszenuw en kenmerkt zich door acuut optredende, heftige draaiduizeligheid die langzaam in de loop van dagen tot weken afneemt. Na de heftige duizeligheid volgt een periode van onstandvastigheid, geleidelijk overgaand in een enigszins onzeker gevoel bij snelle hoofdbewegingen. Soms doet de gehoorzenuw mee en is er ook sprake van slechthorendheid/doofheid (labyrinthitis).
  • Traumatische vestibulopathie - beschadiging van de evenwichtsorganen door een ongeval.
  • Ziekten - zoals multiple-sclerose waarbij het evenwichtsorgaan betrokken is.

Episodische vertigo

Er is sprake van voorbijgaande draaiduizeligheid of instabiliteit die seconden tot uren kan duren, in uitzonderlijke gevallen zelfs dagen. De klachten komen met tussenpozen terug. De meest voorkomende aandoeningen zijn de volgende:

  • BPPD (benigne positieafhankelijke draaiduizeligheid) - meestal kortdurende draaiduizeligheid na verandering van de stand van het hoofd. BPPD komt vaak voor, vooral bij wat oudere mensen. De aanvallen duren meestal seconden tot een minuut, hoogst zelden uren of nog langer. De onderliggende oorzaak zou liggen in aan op drift geraakte oorkristalletjes die een onverwachte prikkel afgeven. BPPD gaat vaak vanzelf over of door ‘kiepen’ van het hoofd door een getraind arts of fysiotherapeut waarbij de kristalletjes verplaatst worden. Zelden is een operatie nodig (‘canal plugging’) waarbij een kanaal van het evenwichtsorgaan ontoegankelijk gemaakt wordt voor deze kristalletjes. In het boek Dizzy Me beschrijft ervaringsdeskundige Tania Stadsbader haar eigen (langdurige) ervaringen met een bijzondere vorm van BPPD en zoektocht naar de diagnose en effectieve behandeling.
  • Vestibulaire migraine - na BPPD zou dit de meest voorkomende vorm van draaiduizeligheid in aanvallen zijn. Vestibulaire migraine (VM) staat voor aanvallen van duizeligheid bij patiënten die bekend zijn met migraine. Gehoorproblemen staan veel minder op de voorgrond dan bij de ziekte van Ménière. Er is niet altijd sprake van hoofdpijn! De mogelijkheid van een gemeenschappelijke oorzaak van VM en Ménière heeft de aandacht van de wetenschap. Meer informatie: Kenniscentrum Duizeligheid
  • Recurrent vestibulopathie - aanvalsgewijze draaiduizeligheid zonder gehoorsymptomen. Duur: minuten tot 24 uur met een gunstige prognose. De meeste mensen hebben na enkele jaren geen last meer; bij sommigen blijkt toch de diagnose uiteindelijk de ziekte van Ménière of vestibulaire migraine te zijn. Meer informatie: Kenniscentrum Duizeligheid.
  • Ziekte van Ménière - hierbij moeten er (ooit) drie symptomen aanwezig zijn: plotselinge aanvallen van draaiduizeligheid van tenminste 20 minuten tot maximaal 12 uur, plus verminderd gehoor plus oorsuizen en daarbij vaak een vol gevoel in het aangedane oor. De ziekte van Ménière is tweezijdig bij zo’n 30% van de mensen. Als de drie symptomen (nog) niet tegelijk optreden, kan het een tijd duren voordat de diagnose bevestigd wordt. De oorzaak zou liggen in een teveel van de vloeistof endolymfe in het binnenoor. Soms is hiervoor een oorzaak te vinden, zoals een ontsteking, maar bij de meesten is de oorzaak onbekend. Vestibulopathie kan een complicatie zijn. Let op: Aandoeningen komen soms tegelijkertijd bij één persoon voor, zoals BPPD en/of vestibulaire migraine bij een Ménière patiënt.
  • Sommige patiënten met Ménière krijgen te maken met 'Tumarkin' aanvallen. Ook wel drop attacks genoemd, waarbij iemand acuut, zonder waarschuwing, het evenwicht verliest en neer- of omvalt. Er is geen bewustzijnsverlies. Herstel van het evenwicht is in het algemeen zeer snel, maar zo'n plotselinge aanval kan resulteren in letsel of een ongeval. Ook bij andere ziekten kunnen drop attacks voorkomen. Ze zijn geen op zichzelf staande ziekte maar een symptoom.'
  • Vestibulaire paroxysmiëen - dit zijn heel kort durende frequente aanvalletjes van draaiduizeligheid. Soms wel dertig per dag. De diagnose is niet altijd gemakkelijk te stellen. De aanvallen kunnen ook voorkomen na verandering van de stand van het hoofd en zo lijken op BPPD, of op kleine aanvallen zoals die ook wel bij vestibulaire migraine of (minder vaak) bij Ménière optreden.
  • Brughoektumor - een goedaardig gezwel dat uitgaat van de zenuwschede om de gehoor- en evenwichtszenuw. De druk op de zenuw door de tumor veroorzaakt gehoorverlies en evenwichtsproblemen, dat kan zowel vertigo zijn als bewegingsonzekerheid.
  • Mal de Débarquement syndroom (MdDS)- een aandoening waarbij iemand na een bootreis, soms een vlieg- of autoreis, het gevoel blijft houden nog steeds op zee te zijn en er niet in slaagt weer het 'landgevoel' terug te krijgen. Veel mensen herkennen dit gevoel na een bootreis als een kortdurende ervaring. Bij dit syndroom houdt het gevoel echter weken, maanden en soms jaren aan en blijft voortdurend aanwezig als een gevoel alsof je op een matras of trampoline loopt. Typisch is ook dat het gevoel fors vermindert of zelfs verdwijnt als de patiënt zelf een auto bestuurt, fietst of paardrijdt.
  • Superior Canal Dehiscence Syndroom - dit syndroom is voor het eerst beschreven in 1998. Het bestaat uit klachten van (draai)duizeligheid en/of het gevoel dat in het blikveld voorwerpen bewegen (oscillopsie), die optreden tijdens aanbod van geluid aan of bij drukverandering in het aangedane oor. De oorzaak ligt in een afwijking in het rotsbeen vlakbij het evenwichtsorgaan waardoor er abnormale prikkeling plaatsvindt.
  • Autoimmuun binnenooraandoening - dit is een snel (<3 maanden) verergerend gehoor/evenwichtsverlies met een goede reactie op immuunsuppressieve behandeling (zoals met het medicijn prednison), meestal voorkomend bij mensen die al bekend zijn met een autoimmuunaandoening (waarbij het lichaam antistoffen tegen eigen weefsels vormt), zoals rheumatoide arthritis of colitis ulcerosa.
  • Perilymfatische fistel - hierbij is er een scheur in het ovale venster dat de scheiding vormt tussen midden- en binnenoor. De vloeistof perilymfe kan lekken en diverse klachten veroorzaken, zoals vertigo met misselijkheid en braken, instabiel gevoel, gehoorverlies en oorsuizen.
  • Hypoglycaemie (te lage bloedsuikers), paniekaanvallen al of niet met hyperventilatie kunnen ook periodieke duizeligheid/gevoel van onbalans geven evenals als tijdelijke afsluiting van een bloedvat (TIA=transient ischemic attack) in het gebied van de hersenen dat invloed heeft op het evenwichtsgevoel.

Chronisch Vestibulair syndroom

Hierbij duren de klachten maanden of jaren en gaan soms nooit over. Mensen hebben chronische balansstoornissen, al dan niet in combinatie met episodische draaiduizeligheid.

  • Unilaterale of bilaterale Vestibulopathie. Dit is het gevolg van uitval van een of twee evenwichtsorganen. De ernst van deze aandoening wordt vaak niet als zodanig herkend. De oorzaken zijn divers, zoals aangeboren, een infectie, na een operatie zoals voor cholesteatoom, letsel, de ziekte van Ménière, neurologische aandoeningen, lang gebruik van het medicijn gentamicine of een ander aminoglycoside, een herseninfarct of- bloeding of de aanwezigheid van het gen DFNA9 dat bij dragers vanaf de leeftijd van rond de 40 jaar (soms later) toenemende slechthorendheid tot doofheid en ernstige balansstoornissen veroorzaakt. Een verlies van evenwichtsorganen levert een zeer grote handicap op. Staan en lopen is altijd onzeker. De patiënt is afhankelijk van de ogen (nooit in het donker de trap af!) en van het houdingsgevoel. De beeldstabilisatie is afwezig of verminderd en iemand moet stoppen om kleinere letters te kunnen lezen. Snelle beeldwisselingen van tv of computer zijn vaak erg vermoeiend. In deze brochure van het Maastrichts Academisch ziekenhuis staan de klachten en (zeer beperkte) behandeling goed verwoord: uitval van een of twee evenwichtsorganen.
  • PPPD (Persisterende Positionele Perceptie Duizeligheid): sinds 2014 is dit een erkende diagnose bij patiënten die veelal eerder symptomen meemaakten van een evenwichtsstoornis, bijvoorbeeld neuritis vestibularis of BPPD, en daarna klachten ontwikkelen wanneer zij blootgesteld worden aan bepaalde situaties waarbij het risico bestaat dat zij die vervolgens gaan vermijden en dat kan leiden tot sociaal isolement. Denk aan een gevoel van instabiliteit, duizeligheid, als zij bewegen of staan, en/of bij computeren en fijn handwerk of als zij aan bewegende patronen worden blootgesteld. De klachten lijken wel op die van vestibulopathie. PPPD kan voorkomen in combinatie met een bij medisch onderzoek aantoonbare evenwichtsaandoening, maar meestal is dit niet het geval.
  • Presbyvestibulopathie - evenwichtsuitval bij ouderen
  • Andere oorzaken van vestibulopathie liggen in de hersenen, met name aandoeningen van het cerebellum en gezwellen.

Een goede diagnose bij evenwichtsproblematiek is noodzakelijk

De Commissie Duizeligheid en Evenwicht van Hoormij·NVVS adviseert mensen met evenwichtsproblemen bij wie de diagnose niet duidelijk is, om zich te laten verwijzen naar centra waar meer dan gemiddeld kennis is over evenwicht: het Apeldoorns Duizeligheidscentrum, Maastrichts UMC of een ander academisch centrum. Of naar een ziekenhuis waar, tijdens een duizeligheidsspreekuur, de samenwerkende KNO-arts en neuroloog een diagnose stellen. Pas als er een goede diagnose is bij de klachten, kan gezocht worden naar gerichte behandelingen. Helaas is er niet voor alle aandoeningen een effectieve behandeling. Alle patiënten met evenwichtsproblemen zijn ook genoodzaakt aanpassingen in hun dagelijks leven te maken, voor sommigen klein en voor anderen ingrijpend.

Het Balance Disorder Spectrum is een handig on-line interactief Engelstalig overzicht van alle bekende evenwichtsaandoeningen.

Behandeling

Voor informatie over behandeling verwijzen wij naar:

Hoormij∙NVVS zet enkele links naar voorlichtingsfilmpjes over evenwicht en evenwichtsstoornissen voor je op een rij. Met dank aan het Apeldoorns Duizeligheidscentrum, MUMC+ en de Universiteit van Nederland, die deze filmpjes al enige tijd op hun eigen site tonen.

Lotgenotencontact

Voor lotgenotencontact verwijzen wij naar drie onafhankelijke (in sommige gevallen besloten) Facebookgroepen: Leven met Ménière, Evenwichtsstoornis en Eerlijk over Evenwicht. In 2020 is een Facebookgroep gestart van mensen met het Mal de Débarquement Syndroom en/of PPPD onder die naam.

Boek

Het boek Dizzy Me (Stadsbader, Wuyts ISBN: 9789057184017) geeft een uitgebreid overzicht van en inzicht in evenwichtsaandoeningen.

Paula Hijne schreef Ménière in Balans en Evenwicht in uitvoering. Meer info: Via Novus Coaching

Richtlijnen

Meer informatie en contact

Voor vragen, meer informatie en contact kun je een bericht sturen naar evenwicht@stichtinghoormij.nl